Poniżej została opisana 7 metrowa podróż kęsa jedzenia i układ pokarmowy człowieka.
Układ pokarmowy znajduje się w jednej z jam naszego ciała – jamie brzusznej. Od płuc oddziela go przepona, pod nią jest wątroba a dalej znajduje się żołądek, jelito grube i jelito cienkie. Cała przestrzeń w jamie jest wykorzystana, jelita mają miejsce na wykonywanie ruchów robaczkowych, dzięki którym treść pokarmowa jest przepychana dalej. Wszystko jest ciasno upakowane.
Układ pokarmowy możemy porównać do zakładu przetwórstwa spożywczego. Przetwarzanie zaczyna się w jamie ustnej. Tędy pobieramy pokarm i rozdrabniamy. Następnie jedzenie trafia do części układu pokarmowego znajdującego się w jamie brzusznej.
Często nie zdajemy sobie sprawy jak złożoną budowę ma jama ustna. Umięśnione usta mogą obracać jedzenie. Znajdują się w niej też zęby różnej wielkości i kształtów. Z przodu są tnące siekacze a w głębi miażdżące zęby trzonowe.
Za sprawą śliny trawienie rozpoczyna się już w trakcie jedzenia. Ślinę wydzielają ślinianki. Ślina nawilża jedzenie, które następnie trafia do przełyku i jelit. Zawiera ona także enzym, czyli białko, które trawi skrobię. Można śmiało powiedzieć, że jest to naturalna pasta do zębów. Kiedy kończymy jeść ślina od razu czyści zęby.
W jamie ustnej znajduje się również wyjątkowo chwytny narząd – język. Jest on bardzo wrażliwy i mocno umięśniony. Miesza jedzenie ze śliną, toczy kęsy pokarmu i przesuwa je w głąb jamy ustnej do gardła. Mocno umięśnione gardło umożliwia połykanie.
Przełyk jest kolejną częścią przewodu pokarmowego, układa się za gardłem i tchawicą a dalej między prawym a lewym płucem. Przełyk łączy jamę ustną z żołądkiem.
Podczas przełykania jedzenie znajduje się w gardle i właśnie w tym miejscu tracimy nad nim świadomą kontrolę. Mięśnie podczas przełykania kurczą się, kiedy przesuwamy pożywienie do przełyku a znajdujące się tam jabłko Adama przesuwa się w górę i w dół. Mięśnie gardła są z nim połączone.
W dalszej podróży pożywienie musi ominąć tchawicę, aby dostać się do przełyku. Kiedy połykamy pokarm, tzw. drzwiczki nazywane nagłośnią automatycznie zamykają się, aby jedzenie nie dostało się do tchawicy. Kiedy to nastąpi nazywamy to zakrztuszeniem, na które odruchowa reakcją jest kaszel.
W układzie pokarmowym wiele narządów znajduje się bardzo blisko siebie i uszkodzenie jednego może upośledzić funkcje drugiego, np. nowotwór przełyku może doprowadzić do perforacji aorty. Wykrwawienie jest często przyczyną zgonu u osób z nowotworem przełyku. Z kolei nowotwór płuc może zacisnąć przełyk i uniemożliwić jego pracę.
Przełyk wygląda jak prosty kanał, łączący gardło z żołądkiem w rzeczywistości jest on bardzo złożonym narządem. Wszystko w naszym ciele pełni określoną funkcję. W ścianie przełyku znajdują się gruczoły śluzowe, które jeszcze bardziej nawilżają pokarm. Znajdują się w niej również mięśnie, które przesuwają pożywienie do żołądka. Mięśnie brzucha, które są napięte bez naszej woli, to niepokojący objaw. Może być to wynik zapalenia, zakażenia lub innych procesów chorobowych w jamie brzusznej. Napięte mięśnie są ostrzeżeniem. Lekarze często sprawdzają ten objaw, kiedy skarżymy się na ból brzucha.
Trzy warstwy mięśni chronią narządy wewnętrzne znajdujące się w jamie brzusznej. Pierwsza warstwa to mięsień prosty brzucha, biegnący z góry na dół. Za nim układają się dwa mięśnie skośne skierowane w przeciwne strony. Trzecią warstwę tworzy mięsień poprzeczny brzucha.
U góry jamy brzusznej znajduje się wątroba, z lewej strony jest żołądek, który otoczony jest tkanką łączną i jest to tzw. sieć większa, która pełni dwie funkcje:
– magazynowanie tłuszczu
– zapobieganie rozprzestrzenianiu się infekcji w jamie brzusznej.
Sieć większa jest przyczepiona do jelita grubego, które znajduje się tuż pod żołądkiem a pod jelitem grubym znajduje się jelito cienkie. Natomiast trzustka i nerki leżą w tylnej części jamy brzusznej.
Wracając do naszego kęsa… minął on już gardło i nagłośnię. Przeszedł już przez przełyk i dostał się do żołądka. Pokarm dociera do niego mniej więcej 6 sekund po połknięciu.
Żołądek pełni kilka funkcji:
– magazynuje pokarm
– sterylizuje pokarm.
Żołądek wydziela kwas solny na tyle skoncentrowany by poparzyć skórę. Sam narząd chroni się przed kwasem wydzielając specjalny śluz osłaniający jego ściany. Pokarm wpada do kwasu i zaczyna się rozpuszczać. Czasem wydziela się przy tym gaz. Ujście przełyku znajduje się w 1/3 wysokości żołądka, ponad nim wystaje tzw. dno żołądka i gaz zbiera się właśnie tam. Co jakiś czas skurcz przepony wypycha zawartość dna żołądka i gaz wraca przełykiem do jamy ustnej nazywamy to odbijaniem.
Żołądek wydziela też białko, które zaczyna proces trawienia. Jest to pepsyna, która rozbija białka na mniejsze cząsteczki.
Kwas żołądkowy może sprawiać kłopoty. Gaz zebrany w dnie żołądka może rozszerzyć ujście przełyku zamykane przez dosyć luźny zwieracz. Wtedy kwas dostaje się do dalszego końca przełyku, który nie jest zabezpieczony tak jak żołądek. Kwas podrażnia ścianę przełyku i zaczyna się proces zapalny nazywany zgagą.
Żołądek jest bardzo elastyczny. W ścianie żołądka znajdują się liczne komórki wydzielające hormony, które przedostają się wraz z krwią do dalszych odcinków układu pokarmowego i rozkładają treść pokarmową wydostającą się z żołądka do jelit. Żołądek jest zaopatrzony w sieć różnorodnych receptorów, których zadaniem jest ocena jakości treści pokarmowej. To właśnie one rozpoznają szkodliwe substancje, które zdarza nam się połknąć i indukują fale skurczów przesuwająca treść pokarmową wstecz do przełyku. Tak właśnie wywoływane są wymioty.
Po zakończeniu wstępnego trawienia, żołądek przesuwa treść pokarmową do swego dalszego końca gdzie znajduje się odźwiernik. Jest to swego rodzaju zawór, który reguluje przepływ treści pokarmowej do jelita cienkiego. Jego pierwszy odcinek ma kształt litery C i nazywany jest dwunastnicą. Jelito cienkie to prawdziwa maszynownia, to tutaj pokarm rozkładany jest na czynniki pierwsze i wchłaniany do krwi. Pokarm to substancje obce dla naszego organizmu, ale większość z nich zbudowana jest z tych samych składników. Na przykład skrobia jest polisacharydem, który stopniowo ulega rozkładowi do cukrów prostych natomiast białka zbudowane są z aminokwasów a tłuszcze z kwasów tłuszczowych. W jelicie cienkim są rozkładane i wchłaniane do układu krwionośnego.
Przewód pokarmowy tworzy spójną całość. Na całej jego długości występuje warstwa okrężnych włókien mięśniowych, które przesuwają treść pokarmową.
W dwunastnicy ruch odbywa się w obu kierunkach. Dzięki temu enzymy trawienne zostają dokładnie zmieszane z treścią pokarmową.
W przewodzie pokarmowym mamy też bardzo dużą ilość bakterii. Dostają się one tam jeszcze w życiu płodowym. Wspomagają procesy trawienne i syntetyzują witaminy, których sami nie możemy wytwarzać.
W różnych częściach przewodu pokarmowego rozmieszczone są sploty nerwowe, które regulują ruch mięśni gładkich i przesuwanie treści pokarmowej.
Żółć jest wytwarzana przez wątrobę, która jest jedynym z gruczołów wspomagających trawienie. Wątroba jest główną metaboliczną przetwórnią organizmu. To tutaj trafiają wszystkie substancje odżywcze rozłożone na czynniki pierwsze i wchłonięte w jelicie cienkim. Tutaj rozpoczyna się synteza nowych substancji budujących nasze ciało. Wątroba wyposażona jest w 4 układy przewodów:
– tętnice
– żyły
– żyła wrotna, która dostarcza składniki odżywcze wchłonięte w jelicie cienkim
– przewody żółciowe, które odprowadzają wydzielaną przez wątrobę żółć do jelita cienkiego.
Żółć pomaga w rozpuszczania i wchłanianiu tłuszczów. Poza tym ma odczyn zasadowy i neutralizuje kwas żołądkowy.
Tym samym ujściem do jelita dostaje się wydzielina innego gruczołu pomocniczego – trzustki. Trzustka wytwarza różnorodne enzymy, które trawią pokarm. Jest to najbardziej niebezpieczny gruczoł, gdyż jego enzymy mogą strawić nasze własne tkanki.
W żółci pojawiają się niekiedy kamienie żółciowe, które powstają zwykle w pęcherzyku żółciowym, w którym zbiera się wydzielina wątroby. Czasem kamienie przedostają się do przewodu żółciowego i zamykają ujście przewodu trzustkowego. Wtedy trzustka zaczyna sama siebie trawić. Taką dolegliwość nazywamy ostrym zapaleniem trzustki.
Kolejnym ważnym narządem są nerki. Otacza je tkanka tłuszczowa. Nerki leżą w głębi jamy brzusznej. W każdej nerce znajduje się około 1,5 miliona kłębuszków nerkowych. Ich zadaniem jest przefiltrowanie osocza krwi, która dostaje się do nerki.
Kiedy jemy do organizmu dostaje się za dużo wody i soli. We krwi są również obecne toksyczne produkty uboczne procesów metabolicznych. Wszystkie zbędne rozpuszczone w wodzie substancje są wychwytywane przez nerki i wydalane w formie moczu.
Jelito cienkie uchodzi do jelita grubego, które układa się w jamie brzusznej jak rama obrazu.
Pierwszy odcinek jelita grubego to jelito ślepe, z którego wychodzi wyrostek robaczkowy. Następnie jelito biegnie w górę, potem w bok i w dół a następnie zagina się i uchodzi na zewnątrz. Do jelita grubego trafia wszystko to, czego jelito cienkie nie mogło wchłonąć. Jelito grube magazynuje odchody – resztki posiłku, których nie udało się strawić.
Jedną z funkcji jelita grubego jest odzyskiwanie wody z treści pokarmowej, która po opuszczeniu jelita cienkiego jest płynna. Końcowy produkt trawienia jest dość twardy. Po przejściu przez jelito grube treść pokarmowa dociera do odbytu. Odbyt przypomina zwykle zaciśnięty pierścień. Zamyka go zwieracz odbytu, który rozszerza się w chwili, gdy odchody opuszczają organizm.
Tak oto pokarm zakończył wędrówkę przez nasz organizm. Opisany został cały przewód pokarmowy, który zaczynał się jamą ustną i językiem a kończy odbytem.
