Prawo do wykonywania zawodu stomatologa a prawa pacjenta

Ostatnia aktualizacja 5 grudnia 2021

W żadnym akcie prawnym w Polsce nie znajdziemy definicji praw pacjenta, a jedynie wymienione są ich rodzaje oraz uregulowana treść przedmiotowa. Należy przyjąć, że prawa pacjenta to zespół uprawnień przysługujących człowiekowi z tytułu korzystania ze świadczeń zdrowotnych. Do fundamentalnych praw pacjenta należą i są uregulowane bezpośrednio w ustawie o prawach pacjenta:

Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych zgodnych z aktualną wiedzą medyczną.
Lekarz ma obowiązek na bieżąco pogłębiać swoją wiedzę medyczną.
Jeżeli istnieją alternatywne metody leczenia, pacjent ma prawo wyboru metody.
Jeżeli dana metoda leczenia jest zgodna z aktualną wiedzą medyczną, ale nie jest dostępna w podmiocie leczniczym – lekarz ma obowiązek poinformowania pacjenta o jej istnieniu i dostępności.
Pacjent ma prawo żądać, aby lekarz udzielający mu świadczeń zasięgnął opinii innego lekarza lub zwołał konsylium lekarskie; w przypadku odmowy zwołania konsylium lekarz ma obowiązek odnotowania w dokumentacji medycznej zarówno żądania pacjenta, jak i odmowy zwołania konsylium.

Pacjent ma prawo do uzyskania informacji o stanie zdrowia w sposób dla niego przystępny i zrozumiały.
Pacjent ma prawo do uzyskania informacji o rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, a także do uzyskania informacji zarówno o dających się przewidzieć następstwach leczenia, jak i o zagrożeniach związanych z jego niepodjęciem; pacjent ma również prawo żądać, aby lekarz nie udzielał mu tych informacji.

Pacjent ma prawo do uzyskania informacji o konsekwencjach zastosowanego leczenia, lekarz ma zatem obowiązek udzielić pacjentowi informacji o najważniejszych działaniach niepożądanych leku, który mu przepisuje.

Prawo pacjenta do informacji o swoim stanie zdrowia

9 ust. 1 u.p.p.: „Pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia”.

9 ust. 2 u.p.p.: „Pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, lub jego ustawowy przedstawiciel, mają prawo do uzyskania od lekarza przystępnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu”.

Lekarz nie musi informować pacjenta w przypadkach nagłych, niecierpiących zwłoki, gdy zagrożone jest zdrowie lub życie pacjenta (niemniej w sytuacji sporu prawnego lekarz musi udowodnić, że w danej sytuacji poinformowanie pacjenta i uzyskanie zgody pro-wadziłoby do zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta).

Informacja udzielana przez lekarza musi być zrozumiała dla pacjenta.

Do lekarza należy ocena, czy pacjent znajduje się w odpowiednim stanie zdrowia fizycznego i psychicznego, by zrozumieć informacje.

Lekarz nie musi informować, że przepisuje leki poza wskazaniami produktu leczniczego, o ile jest to zgodne z wiedzą medyczną i nie stwarza podwyższonego ryzyka dla pacjenta.

W przypadku, gdy nie ma możliwości ustalenia rozpoznania, lekarz powinien poinformować o swoich podejrzeniach lub o proponowanym kierunku diagnozowania

Lekarz nie musi informować o wynikach leczenia ani rokowaniu wtedy, gdy są one oczywiste i wynikają z natury rzeczy.

Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych

13 u.p.p.: „Pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego”.

Pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny wszelkich informacji z nim związanych, które zostały uzyskane w związku z wykonywaniem zawodu medycznego (zarówno informacji dotyczących życia osobistego pacjenta, jak i informacji, które są ustalane samodzielnie przez osobę wykonującą zawód medyczny w procesie leczenia).

Obowiązek zachowania przez lekarza w tajemnicy informacji związanych z pacjentem jest nieograniczony w czasie i trwa również po śmierci pacjenta.

Osoba bliska może po śmierci pacjenta uchylić tajemnicę informacji związanych ze zmarłym pacjentem.

Lekarz musi ujawnić informacje objęte tajemnicą lekarską w przypadku, gdy obliguje go do tego prawo.

Lekarz może ujawnić informacje objęte tajemnicą zawodową w przypadku uzasadnionego przekonania, że jej utrzymanie stwarza ryzyko dla zdrowia lub życia pacjenta lub innych osób.

Lekarz może ujawnić informacje objęte tajemnicą lekarską adwokatowi lub radcy prawnemu w przypadku zgłoszenia się po poradę prawną.

W postępowaniu karnym lekarza będącego świadkiem z tajemnicy zawodowej zwalnia sąd w drodze postanowienia, w postępowaniu cywilnym lekarz występujący w charakterze świadka sam ustala za-kres informacji, które może ujawnić, a w postępowaniu z zakresu odpowiedzialności zawodowej lekarz jest z mocy ustawy zwolniony z tajemnicy zawodowej.

Lekarz zwolniony z tajemnicy lekarskiej przez osobę bliską pacjentowi po śmierci pacjenta nie może wydać osobie bliskiej dokumentacji medycznej pacjenta (o ile pacjent nie zostawił takiego upoważnienia za życia), pacjent może jednak zażądać odczytania pełnej treści dokumentacji medycznej.

Opisanie przypadku pacjenta w prasie branżowej – pod warunkiem, że jego dane osobowe zostały zanonimizowane, a przypadek nie umożliwia identyfikacji pacjenta przez osoby trzecie – nie narusza tajemnicy zawodowej.

Prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych

16 u.p.p.: „Pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody, po uzyskaniu informacji w zakresie określonym w art. 9”.

Pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych; ma również prawo odmówić tej zgody (prawo do sprzeciwu).

Zgoda powinna być odebrana przez lekarza od pacjenta przed udzieleniem świadczenia zdrowotnego.
Zgoda na udzielenie określonego świadczenia zdrowotnego po-winna być poprzedzona poinformowaniem pacjenta o rodzaju zabiegu, wskazaniach do niego, spodziewanych korzyściach, typowych powikłaniach, które mogą wystąpić, lub nawet rzadkich powikłaniach, ale mogących powodować poważne skutki dla zdrowia, o następstwach zabiegu, a także o alternatywnych metodach leczenia (tzw. zgoda poinformowana).

Zgoda na udzielenie świadczenia zdrowotnego powinna być zgodą świadomą i dobrowolną.
Zgoda powinna być wyrażona w warunkach stwarzających pacjentowi możliwość swobodnego podejmowania decyzji.
Na życzenie pacjenta w rozmowie z lekarzem dotyczącej wyrażenia zgody może uczestniczyć osoba bliska.
W przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metod leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko pacjent ma prawo do wyrażenia zgody lub sprzeciwu w formie pisemnej.

Zgoda blankietowa nie jest zgodą świadomą; zgoda powinna być wyrażana osobno na poszczególne interwencje medyczne.

Wyrażenie przez pacjenta zgody na dane świadczenie zdrowotne powoduje, że akceptuje on ryzyko związane z tym świadczeniem oraz przejmuje je na siebie, nie akceptuje jednak ryzyka, które mogłoby wynikać z nienależytej staranności lekarza (zgoda nie obejmuje następstw błędu medycznego).

Lekarz nie musi odbierać zgody pisemnej na czynności, które nie stwarzają podwyższonego ryzyka.
Lekarz, wykonując zabieg, może przekroczyć zakres zgody pacjenta, jeżeli jest to niezbędne dla ratowania zdrowia lub życia pacjenta i nie ma możliwości natychmiastowego uzyskania jego zgody lub zgody jego przedstawiciela ustawowego.

Prawo pacjenta do poszanowania intymności i godności pacjenta

20, ust. 1 u.p.p.: „Pacjent ma prawo do poszanowania intymności i godności, w szczególności w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych”.

W czasie udzielania świadczeń zdrowotnych pacjent ma prawo do poszanowania jego godności i intymności
Lekarz powinien zapewnić pacjentowi możliwie jak najmniej bolesny proces leczenia.
Podczas udzielania świadczeń zdrowotnych, oprócz osób ich udzielających, mogą być obecne inne osoby wykonujące zawód medyczny, ale tylko jeśli jest to niezbędne ze względu na rodzaj świadczenia lub wykonywanie czynności kontrolnych; obecność innych osób jest możliwa po udzieleniu zgody przez pacjenta oraz osoby wykonującej zawód medyczny, która udziela świadczenia zdrowotnego.

Jest naruszeniem intymności pacjenta, jeżeli podczas badania do pomieszczenia wchodzi osoba wykonująca zawód medycznych, chyba że obecność danej osoby jest niezbędna ze względu na rodzaj świadczenia lub wykonywanie czynności kontrolnych.

Pacjent ma prawo wymagać, aby lekarz zwracał się do niego, używając jego imienia i nazwiska; niedopuszczalne jest zwracanie się do pacjenta w formie bezosobowej.

Lekarz może informować o negatywnych konsekwencjach zachowań pacjenta, ale nie może oceniać pacjenta ani jego stylu życia.

Pacjent ma prawo żądać znieczulenia, o ile nie ma co do tego przeciwwskazań.

Przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych może być obecna osoba bliska, jednak w przypadku ryzyka wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta osoba udzielająca świadczeń zdrowotnych może odmówić obecności osoby bliskiej przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych; odmowę należy odnotować w dokumentacji medycznej.

Lekarz nie narusza godności pacjenta, jeżeli negatywnie ocenia jego postępowanie w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych (np. lekarz tłumaczy pacjentowi zagrożenia związane z paleniem tytoniu).

Lekarz nie narusza godności pacjenta, jeżeli na podstawie badań stwierdza, że nie jest tak, jak utrzymywał pacjent (np. lekarz stwierdza, że pacjent zaniedbuje higienę j.u.).

Lekarz nie narusza godności pacjenta, jeżeli w celu konsultacji przypadku pacjenta zaprasza do badania innego lekarza.

W przypadku przebywania pacjenta w ośrodkach klinicznych (kształcących studentów) obecność studentów w zakresie niezbędnym do celów dydaktycznych nie jest naruszeniem godności ani intymności pacjenta (pacjent powinien być jednak poinformowany o działalności dydaktycznej prowadzonej na terenie danej placówki).

Prawo pacjenta do dokumentacji medycznej

23, ust. 1 u.p.p.: „Pacjent ma prawo do dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej jego stanu zdrowia oraz udzielonych mu świadczeń zdrowotnych”.

Prawo gwarantuje dostęp do dokumentacji medycznej w różnych formach, takich jak możliwość zapoznania się z jej treścią w placówce medycznej, uzyskania jej wyciągu, odpisu, kopii lub wydruku, a nawet uzyskania oryginału, jeśli pacjent pokwituje jej odbiór i zastrzeże, że zwróci ją po wykorzystaniu; pacjent może także uzyskać dokumentację na informatycznym nośniku danych lub za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej.

Pacjent ma prawo dostępu zarówno do dokumentacji indywidualnej, jak i dokumentacji zbiorczej, w zakresie, w którym dokumentacja zbiorcza go dotyczy.

Pacjent ma prawo do uzyskania kopii dokumentacji medycznej z poświadczeniem zgodności z oryginałem.

Placówka medyczna, która wydaje kopie, odpisy, wyciągi dokumentacji medycznej lub udostępnia dokumentację medyczną na elektronicznym nośniku danych, nie może naliczać za powyższe formy udostępnienia dokumentacji opłat wyższych niż te, które wynikają z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

Pacjent ma prawo dostępu do czytelnej i uporządkowanej chronologicznie dokumentacji medycznej (strony powinny być ponumerowane).
Pacjent ma prawo do uzyskania dokumentacji przez 20 lat od koń-ca roku, w którym dokonano ostatniego wpisu w tej dokumentacji.
Pacjent może żądać odnotowania w dokumentacji medycznej każdej informacji związanej z jego zdrowiem.

Wpis w dokumentacji medycznej nie może być z niej usunięty; w przypadku błędnego wpisu, należy go przekreślić i dodać ad-notację o przyczynie błędu, podać datę zmiany i oznaczyć osobę, która dokonuje adnotacji.

Dokument włączony do dokumentacji medycznej nie może być z niej usunięty.

Na przetwarzanie przez lekarza danych osobowych pacjenta nie trzeba wyrażać zgody, ponieważ prawo lekarza do przetwarzania tych danych wynika z ustawy.

Lekarz może powierzyć przetwarzanie danych osobowych pacjentów innym podmiotom (np. laboratorium analitycznemu).
Wpis do dokumentacji medycznej można zmieniać, pod warunkiem wskazania daty zmiany, jej przyczyny i osoby zmieniającej.
Lekarz nie ma obowiązku udostępniania dokumentacji medycznej od ręki, lecz powinien to zrobić w możliwie najkrótszym czasie.
Lekarz może odmówić wydania oryginału dokumentacji medycznej, jeżeli pacjent nie chce pokwitować odbioru ani oświadczyć, że zwróci po wykorzystaniu.

Lekarz może udostępnić dokumentację medyczną pacjenta szkole wyższej do wykorzystania w celach naukowych po jej zanonimizowaniu.

Prawo lekarza do odmowy udzielenia świadczeń zdrowotnych

38 ust. 1 ustawy o zawodzie lekarza (u.z.l.): „Lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek, o którym mowa w art. 30, z zastrzeżeniem ust. 3”.

38 ust. 2 u.z.l.: „W przypadku odstąpienia od leczenia lekarz ma obowiązek dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym”.

Lekarz może nie podjąć leczenia w ogóle albo odmówić jego kontynuacji, o ile nie zagraża to życiu lub zdrowiu pacjenta.

Lekarz nie może odmówić zbadania pacjenta, ponieważ bez badania nie wiadomo, czy nie ma zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta.
Lekarz w prywatnej praktyce może odmówić leczenia pacjenta z jakiegokolwiek powodu – prawo nie stawia w tym względzie żadnych ograniczeń.

Lekarz w publicznej służbie zdrowia może odmówić leczenia pacjenta, jeżeli ma ku temu poważne powody i uzyskał zgodę swojego przełożonego.

Lekarz może odmówić leczenia zarówno pacjenta pełnoletniego, jak i niepełnoletniego.

Za każdym razem, gdy lekarz odstępuje od leczenia lub go odmawia, ma obowiązek odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej i uzasadnienia go.

Pacjent ma prawo do natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych zawsze od każdego lekarza, gdy istnieje ryzyko utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia.

W sytuacji, gdy pacjent nie znajduje się w stanie zagrożenia życia lub zdrowia, lekarz, który wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, może mu odmówić udzielenia świadczeń zdrowotnych, ale wówczas pacjent ma prawo do otrzymania informacji o realnych możliwościach uzyskania świadczenia zdrowotnego u innego lekarza lub w innej placówce (jeżeli lekarz nie odmawia ze względu na sprzeciw sumienia).

Jeśli odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego dokonuje lekarz wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, to może on nie podjąć leczenia lub odstąpić od niego, ale z poważnych powodów i na podstawie zgody przełożonego, ponadto ma obowiązek uzasadnienia odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego w dokumentacji medycznej.

Prawo i obowiązek lekarza do prowadzenia dokumentacji medycznej

41 ust. 1 u.z.l.: „Lekarz ma obowiązek prowadzenia indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta”.

Lekarz musi prowadzić dokumentację medyczną pacjenta.

Lekarz, dokonując wpisu w dokumentacji medycznej, musi przestrzegać zasad określonych w przepisach prawa.

Lekarz musi odnotowywać w dokumentacji medycznej wszystkie informacje istotne z punktu widzenia procesu diagnostyczno-terapeutycznego.

Lekarz, dokonując modyfikacji wpisu w dokumentacji medycznej, musi odnotować datę zmiany, jej przyczynę, złożyć swój podpis oraz przybić pieczątkę imienną.

Lekarz nie może czegoś nie odnotować na żądanie pacjenta.

Lekarz ma obowiązek udostępniać dokumentację medyczną pacjentowi na jego wniosek w formie i sposób wybrany przez pacjenta.
Pacjent ma prawo do tego, aby jego dokumentacja medyczna była czytelna i uporządkowana chronologicznie, każda strona dokumentacji zawierała co najmniej oznaczenie jego imienia i nazwiska, a ponadto, aby strony dokumentacji były ponumerowane.

Pacjent ma prawo żądać dostępu do dokumentacji medycznej w wybranej przez niego formie.

Pacjent może żądać odnotowania w dokumentacji medycznej każ-dej informacji związanej z jego zdrowiem.

Akty prawne aktualnie obowiązujące do w/w:

Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. nr 52, poz. 417),
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty,
Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej.